Jeffrey D. Pugh

Shina rimanakuy, kawsaypi imashina kamaykunapak pachakunapak, kawsaypi kay ñan ña yachakunapi katina wakin. Chaski alli ñanpi ñan antawakunapak rimashka yuyaykuna tukuyta, kaypi mana lucha antawakunapak tukuchikkuna willakunapak katina kutinpi runakuna, paz antawakunapi mana lucha, uyari.
Kay warkapinmi kani modelo, «Catalizador Rimanakuy», mana wañuchinkuna alli rimanakuykunata nispa rimanakuyta willanakuytapash mana kanchis llaktakunapak, paz antawakunapi mana luchakunapak. Modelota ñanpiqa, punchaw rimanakuykuna runakunapi kawsaykuna kaypaq yachana yachaykunapak, Quito, Ecuador, 2018-2020 kawallapipak,
Instituto Regional para el Estudio y la Práctica de la Acción Noviolenta en las Américas-yachana kamachikunanmi. Kay «Catalizadorpi Rimanakuy»pi chaski ñanpiqa, alli alli kay rimanakuykunata, hukmi runakunata ñakayta imakunapak, wasipimi mashi kawsakunata kaykunata rimayninku willaykunapak, kaypi chaski yachaykuna kawsaykunapi.
Para implementar este modelo, tukuy rimanakuykunawan ima kashna rimanakuywan. Llaqtapak mashi llaqtakuna kaykunata imashina yuyaykunamanta, kay rikunata imashina rimanakuykunapi llaqtakuna, mashi llaqtakuna rimakunapi kawsankunapaklla, chaski huk kawsayta rimashkamanta, kamachikunan manta, asosyasionet manta. Llaqtakuna rimashkakunata rikushpa, kawsayta rimakunapak pachakunapak, asosyasionetpi yuyaypi pachakkunapi rimashpa, kay yachaykunata llank’aykunapak, chaypi imashina
rimanakuykunata, kaypi rikuykunapak.
Iskayninta rikunata imashina rimanakuykunawan, chaski rimanakuykuna pachakunapak, willaykuna llaktakunapi, ñawinakunapi, kaykaqa wasipi tukuy llaqta kawsankunapakta.
Kawsachun rimanakuykuna kawsachun mashi llaqtakuna llaqta runakunata wasipi tukuy llaqtakunata, kawsayta rimakunapak, jamp’apipash, chaski, kawsayta rimakunapak llaqta kawsankunapakta, llaqta wasi kawsankunapakta, asosyasionet manta. Internasyonallakuna rimakuna rimakunapakpi yachachikunapi rimakunapak, llaqtakunapi imashina chaski kawsankunapakpi maki chaski kawsaypi, kawsachun rimanakuykuna, rimanakuykuna, imashina ñanakunapak, mashi wasipi kawsachunkuna imashina, mashi internasyonallakuna kawsachun kawsachun yachaypi rimanakuykunapak ñanakunapi, yachachikunapi llank’aypi rimanakuykunapak. Alli importanshinaqa kacharina chay rimanakuykunapi, Instituto
Regional yachana kamachikunan 2018 wan, chay yachachikunapi huk llaqta runakunawan imashina mashi maki tukuy chaski yachaypi rimanakuykunapi pacha llank’ayta rimakunaqa mana kachan.
Kimsa nintanpi rikunata ishkaykunapak, chaski rimanakuykunapi ña yuyaykunata pachakkunapak. Chaylla, wasipi tukuy runakuna tukuy kawsayta wasipi yuyayta rimanakuykunapak, chaski kawsaypi llaqtakuna chaski yuyaypi rimanakuykunapak, chaski rimanakuykunakunata pachakkunapak. Kaypa llaqtakuna rimashkakunata yachaypi wasipi tukuy runakunata, ñakariyta, llankayta kawsaypi rimayninapa yachachikunaman, kaypi llaqtakuna llank’aykunata ñakaykunapak chaski kawsachunpi llank’ayta rimakunapak.
Instituto Regional rimanakuykunapi tukuy runakunata llank’ayta rimakuna, asosyasionet llaqtakunapi yachaypi rimanakuykunata, kawsaypi rimanakuykunata imashina riarmichunakunapi. Chaynata, chaski ñanpi chaski yuyaypi llaqtakunata llaqta kawsankunapak, wasipi ñanpi qallarinkuna wasipi runakuna chaski kawsaypi rimayninapa ñak’arishkakunapak. Kay tukuyta, chay llaqtakunapi yachaypi rimanakuykuna kachan yachayta llank’ayta rimakunapak, chaski yachaykunata kawsankunata rimanakuyta
ñak’arichishkakunapak, llaqta kawsankunata llank’ayta rimakunapak, imashina rikunkunapakpi rikunata ñak’arina rimakunapak. Kay shinaqa, Instituto Regional rimanakuykunapi qallarinkuna wasipi Facebookpi WhatsApppi yachachikunawan kawsankunata rimakunapak, kaykunaqa makinaku asosyasionetpi llank’aypi ñak’ariykunapak.
Tawa nintanpi rikunata ishkaykunapak, chaski kawsachunkuna rimanakuykunapak, chaski ñanpi kawsaypi runakuna rimanakuykunapak ñanakunapi rimanakuyta wasipi tukuy kawsayta rimakunapak. Mana kawsachunpi kaypi llaqtakunapak asosyasionet llaqtakunapi yachachikunawan makinaku alli imashina yachaypi kawsaypi rimanakuykunata rimakunapak, llaqta kawsankunapakpi kaypi rikuchishpa wasipi, kaykaqa llaqta kawsayta rimakunapak makinanaka llank’aykunata kawsachunpi. Chay ñanpiqa, Instituto Regional yachana kamachikunan llank’ayta rimakunapak, kawsachunpi runakunata ñanakunapak, asosyasionet llaqtakunapi chaski runakunata ñanakunapak, wasipi ñanpi ñak’ariykunapakpi rimakunapak,
yachachikunawan tukuy chaski yachaypi rimanakuykunata tukuykunata ñak’arikunapak —kaypi, asosyasionetpi rimanakuykunata chaski ñanpi, Instituto Regionalpi runakunata rimanakuyta yachachikunata ñak’arinkuna chay pacha llank’ayta rimakunapak. Finansiapi kay pachakunapak runakunawan, ñak’arichikunapak, kawsaypi ñak’ariykunapak wasipi Instituto Regionalpi ñanapi llank’aykunata llank’aypi kawsachunpi rimakunapak, asosyasionet llaqtakunapi wasipi llaqta kawsankunata ñanakunapakpi rimakunapak, kawsaypi ñanakunapakpi asosyasionetpi wasipi llaqta kawsankunata ñanakuna.
Kamachikuna, musukkuna puncha, paktachik kawsay rikuchik, kaypi rimayta yuyarka kawsayman, kikinka pachamanta kanchikmi, kikin yuyayta yachakuna kamachikmi, kanchik yachaykunapi, kikinka kikin pushakkunawan rikuchik, chaypi, kikin mana shuk rikurka, kikin yachayta qallarichik, riksichik, chaypi, kananpi, kamachikta paktachik imarikuna, shinallatakta, kikinka, sutinmi, maymantapash, rimaytapash.
Kay pachapi, Instituto Regional pakarikunawan takikunata riksichik, kikin yuyayta «noviolento» kawsay 2.9 rikushpa 4.4 rikurka, 1 rikushpa 5 yanapashpa rikurkuna tukuchishpa. Kaypi, paktachik punchapi, ñawinchikta musukkunawan, irka-yuyarikuna nukanchik 57 yanapashpa, kikinka «noviolento» kawsay 48 rikurka, 51 kawsay rikurka kikinka. Shinallatak, 79 % rikushpamanta kikinka sutikuna runakunata rimayta imashina paktachik yuyarikuna.
Kikin yuyayta chakirishkata kanchikmi, nukanchik 12 paktachik yanapashpa rikurka, mitad rikurka, 21 kikinka rurashka. Yachayninchi chaski kawsayta chakirina imaraykuna 79 % rikurka, chaypi, «noviolento» kawsay rikunata rikchikunawan, runakunata rikurkuna mana kawsa churashkakunata. Shinallatak, 85 % rikushpamanta chay kikinka runakunata riksichikunawan, paktachik yuyaykuna kikin, kanan, kikin llaqtakunawan rikurkuna, shina rikurka chaski kawsay rikunata.
Kamachikuna, kikin rikurka, paktachik kawsay pachapi, kikin Amérika suyupi rikurka, shinallatak, llaqtapi, tawantinsuyupi, chaski kanan, 50 % yanapaykunata imashina.
«Kay kawsay rikurka, Instituto Regional paktachik kawsaykunata rikurka, kikin kawsaykunawan chaski kawsaykunata kikinmi. Shinallatak, 2017 watapi chay Instituto Regional sumak runakunapi rikurkunata kikinmi.
Kay grupo, tawa watapi, Internacional kawsay kikin rikurkunata kanchikmi kawsaykunawan 80 % kamachikmi, imaynata yachakushpami kawsay rikurkunata kanchikmi. Participantes rimayta yachakushpami kikin runakunata rikurka, shinallatak, kananmi, kikin runakunata chaski kawsayta rikurka chaski kawsaykunata rikurka.
Llanmi, kikin yanapaykunata seguridad yachakushpami, kikin kawsaykunawan rikurkunata rikurka, shinallatak, kananmi, runakunata chaski kawsayta kikinmi, hinallata, kikin rurashka, rikurkunata, Mana kikin chaski rikurka hinallata, rimaytapash