Elthon Rivera Cruz

Abril killapi 2018, willaykuna chayraqmi, maypi yachaykuna, Nicaragua markapi willaypa
kasqa kamachikunawan, kapasqa toqtoynin. Civiles armados llukchaypi, llaqtapi ruranakuyta,
chaymanta polisia llakikunapi qhawaymanmi kichkaynin. Yuyaykuna llakikunata
sutiyachishpachakushun, Instituto Nicaragüense de Seguridad Social (INSS)pi pensiones
sistema kay reformakunata chinkarichiyta. Ruranakuyqa p’anpasqa, wakcha qallarisqakuna,
p’isqakuna rikurishkakuna, qhawayta ruphasqakuna, yachachikuna universidadkunata
kamachikunawan chaskinchishkakuna. Kay sutikunata q’ichwashka llant’anaypa, allin
warmikunaqa paísman allin warmikunata llakichiy.
Kay llaqtapi willayta yuyaykunata noviolenta warmikunaqa, yachachikuna universidadkunata
markapura, paísman relevantekuna puririyachinku, yachachikunawan willanakunata
p’anpasqa chaypi, manda sutiyachishpa, kunanmi: llaqtaypa qallariyta rikurishkakunapi, alli
yachachikunata rikurinkunata, tukuyta yachachikunata, qhawayllamanta, alli yuyaypa,
justiciata. Nicaragüense yachachikuna warmikunapi kay accionespi, corrupciónpi
warmikunata yuyarinakunata yanapakuy, político sistema llaktakunapi. Paykunapika, chaymi
hayk’achaypi alli resultadospi rurasqakunata, represivo sutiyakunata manda kashnapi,
chaykunapi tukuyllamanta credibilidad qhawayninakunata llaqtapi. Actores nacionqa,
Nicaragua llaqtata warmikunata alli yachachikunata yanapakuyman yachayninakunata.
Corrupciónpi sutiyachishpa kikin, manda pachakunata rikurinakunata. Kaymi
sutiyachinkunapi, yuyaykunata más allillami, tukuyta kawsaypi, social (pública huk private)
espaciospi llank’achishkakunata yachaynin. Instituto Interamericano de Derechos Humanospi
kamaririn, clásico pensamientopi corrupciónqa, poder autoritariopa abusoqa
sutiyachishkakunata, chaymanta hasta sutiyachishkakunata, tirano llakikunapi. Chaymi
kawsachiy, kunanpi, políticokunata yachachishkakunata, huk sutiyachinkunata, kunanpi,
autoridadeskunata willanakuyta sutiyachishkakunata, chaymanta, ejemplomanta,
personalmente yuyarinakuy, cargo llakikunata chinkapacha, chaypi yachachikunata, kikinpi
llakikunata qallarinkunata autoridadeskunapi kikinmi chaypi. Kay pachakunapi, autoritariopi
kay sutiyachishkakunapi, poder abusoqa sutiyachishkakunata llank’achishkakunata
munaynin, corrupción actospi sutiyachishkakunata munayninpi.

Kay kawsaymi, kaypi llaqtapi kaypi llakikunata, kaypi mayta sutiyachishkakunata (kikin
hukchata yachachikunawan), denuncia kawsaykunata huk sutiyachishkakunata, kawsayta
internacionalkuna, 177 Periodo de Sesionespi allinta kawsachinkunata, Comisión
Interamericana de Derechos Humanospi (2020); políticokunata propuestas; lach’ari
kawsachinkunata; llank’achishkamanta sutiyachishkakunata —kamarinkuna Ampliado
Informe, Universidadkunata Expulsados de las Violaciones a los Derechos Humanos
Informe; huk sutiyachinkunata, memoria procesospi yanapakuyta (Libro Blanco) corrupción
kawsaykunata, derechos humanos violaciones estado totalitario sutiyachishpa. Warmikunaqa
universidadkunata yachachikunata yachachishpa, kawsaykunata noviolenta llank’achinkunata
munaynin sutiyachishpa.

Yachachikunata yanaparichishpa, warmikunataqa movimientospi llaqtakunawan, ñawinpi
sutiyachishkakunataqa kayku rimayninta, llapa allin warmikuna markapura, paísman llaqtapi
sutiyachishkakunata, ñawinpi gobierno partidopi llapa ñawinchayta, corrupción actospi
sutiyachishkakunata kaylla educaiónpi instrumentarinkunata, partidista finpi. Qhawayninta
sumaraykuchishpa, runakunapi sutiyachishpa, kawsachinkunata llaqtakunata wakchaykunapi
kikinmi yachaspa, paísman warmikunata llaqtapi. Llaqtapi sutiyachishkakunata,
rikurishkakunataqa chaypi autoridades académicaspi, warmikunata sutiyachishpa,
universidadpi autonomía qallarinakuy, qhawaypi partidopi llapa ñawinchaypi willaykunata;
severos cuestionamientospi partidokunata políticokunata tradicionalesqa, sutiyachishkakunata
expuestoska, régimen colaboradoreska; ñawinchaytaqa elitessqa economicaskunata, ñawinpi
qhawaypi warmikunata ruraspa sociedad civilpi sutiyachishkakunata, qhawaypi paísman
qallarinakuy partidopi llapa ñawinchaypi dictaduraqa imponekunata, Nicaragua markapi;
chaykamay, qhawaypi, actores emergentespi oposición políticapi, amparadoska perfileska,
gobierno markapi, amachallatak, sutiyachishkakunata propiospi, kikinpi tercerospi.

Yachakukkuna, ñawinchaypi sutiyachishkakunata rikuchiyta, warmikunataqa, kaypi
sutiyachishkakunataqa kayllapi kaytapi, noviolenta luchaqa, corrupciónpi llapa wakchayta
rurasqakunata, marchaskuna, plantonkuna, piqueteskuna, sátirakuna, chaskachakakuna,
sutiyachishkakunata, chaypi, no menos allin, kaypimanta campañakuna digitalkunata.
Sutiyachishkakunata representativoqa mayk’achakunata rurasqa killapi iniciospa 2018:
marchaskuna. Kayta gran apoyo llapachiy. Hinata, chaymanta régimenpi chayta sutiyachishpa
wakchaykunaqa, warmikunakunapi kikinpi plantonkunapi, piqueteskunapi implementachiyta,
chaypi yuyarisqakunata, menos participaciónpi wakt’ayta, chasqaraykunataqmi, yachakunata

willanakuyta llakichiyta munayninpi, comunicación mediosqa ch’iskachaykunata
atipaykuchiyta. Kay pachakunapi watakuna mayk’achakunata, relativemente menos
peligrosas qhawaylla disminuyuyta warmikunakunapi arrestados o allinpi allinpi
wakitaykunata.

Kay llank’achishkakunapi civil resistenciataqa, yuyaykunataqa sutiyachishkakunataqa,
estadoqa yachachishpa, kaykunapipash internacional posicionamiento llank’achishkakunata,
nación nación Nicaragua markapi yachachinkuna. Hinata, pronunciamientosqa, condenasqa
chay régimenqa, sanciones internacionalesqa gobierno funcionariospi sutiyachishpa. Chaypi
chay yachaykunata yachachishpa, noviolenta luchaqa, allin pachakunata yachakuykunata,
paykuna watakuna, kay pachakunapika, nación nación nicaragüense sutiyachinkunata
chaskinchisqachu, chaypi llaki pachakunata kawsaykunata.

Kikin allinpi sutiyachishkakunata yachachiykunata chaskinchispa, reconocomientoqaqa
allinta warmikuna llaqta lidereskunawan. Hinalla, maypitam Amaya Coppens, warmikuna
medicinapi sutiyachishpa, universidad markapi expulsadachishpa, llapapasqa politika
prisakunapi, Kaypi sutiyachishkakunata Internacional Warmikuna Premiotaqa, Estados
Unidospi Departamentopi Estadoqa yuyachinkunaqmi; Victoria Obando, warmikuna
activista, LGBTIQ+ derechos defensorakuna, Tulipán Premiotaqa, derechos humanos
defensaqa yuyachinkunaqmi, Países Bajospi Kingdompi yuyarinakunata; Levis Rugama,
político prisakunaqa, universidad expulsadachishpa, Joven de la Paz Premiotaqa, Bolivia
markapi; Alejandra Centeno, warmikuna activista, universidad expulsadachishpa, Alpha
Sigma Nu Premiotaqa, España markapi yachaykunata Jesuita universidadesqa Federación de
Estudiantes de la Universidad de Costa Ricaqa liderazgo, trayectoriaqa sutiyachishpa, joven
activista Enrique Martínezqa reconocimientoqa otorgachinkunata. Kaypi kikin
warmikunataqa, kawsachinkunata, liderazgo, constanciaqa, corrupciónpi llapa lucha,
derechos humanospi sutiyachishkakunata luchaqa, noviolenta sutiyachishpapi.

Corrupciónpi luchaqa, allinpa, chayqa warmikunakunapi llaqtakunata yuyaykunata parte
yuyarinakuyta rimanakuyka munakuy. Paykunata, qhawaypi kikin qhataykunata
mikhunakuyta, yuyarisqakunata, kikin sutiyachishpapi organizacional y personal
lidereskunata y lidereskunapi ch’iskachakunata munakuyta. Paykunata, yachaykunata
llakiyta, aspectokunapi, sutiyachishkakunata munaynin, políticos mayk’ankunata
sutiyachishkakunata yachachiyta. Mayk’ancha warmikunakunapi kaykama, watakunapi

sutiyachishpa, markapura, sutiyachishpapi sapaq rikurinakuyta, maykunapi llaqtapi político
sutiyachishpa, willanakuytaqa.

Warmikunakunapi, paísman warmikunakunapi organizaciónpa allinchakunata, tukuyta
chayqa, kayllapi sutiyachishkakunata noviolenta acciónkunata munakuyta, corruptos
sistemasqa huk sutiyachishkakunata autoritariokunata chaskinchisqakunata kikin allin
warmikunata sutiyachishpa.

Elthon Rivera Cruz

Warmikunataqa, llapa sutiyachishkakunataqa, derechos humanos defensorqa, warmikunataqa
llaqtapi yachachikunata, kawsachinkunataq, llaqtapi autonomía universitariaqa. Nicaragüense

Traducido por USHIGUA CISNEROS ISHYAUNA NINA