Latinoamericano solidaridadpa historianpi yachayniypi interesniyqa paqarirqa Colombiawan
kay chunka pichqayuq watakunapi compromiso político nisqamanta. Imaynan askha
solidaridad americana América Latinawan, chay campaña participasqayqa qallarirqan
latinoamericanos —kay casopiqa, comunidades indígenas y afrocolombias nisqakuna norte
provincia La Guajira nisqapi— actores internacionales nisqakunata (Norte Global)
waqyakuptinku, maqanakuyninkuta yanapanankupaq contra huk excepcionalmente hatun
q’umir mina (Cerrejón) usqhaylla mast’arikusqanmanta, Exxonpa kaqnin. 2000 wata
qallariypi, mineria empresaqa Tabaco (La Guajira) ayllu llaqtata ñawpaq taytankumanta
sinchita qarqurqan.
Sichus chay mina mana ancha reqsisqa empresaq dueñon kanman karqan otaq mana ancha
millay maqanakuy ñanta akllakunman karqan huk llaqtata thuñichinanpaq chayqa,
atikunmanmi karqan llaqtaq kallpachakuynin hawa llaqtamanta aliadokunata rantinanpaq.
Huk hatun empresa multinacional nisqa runaq derechonkunata sinchita sarunchaqtinpas,
llaqtakunaqa sasachakushallarqankun hawa llaqtakunapi aliadokunata tarinankupaq,
hinallataq huk nacionkunaq qhawariyninta chaskinankupaq. Willakuypa llumpay carga nisqa
pachakunapi, huk chikanpi mana tukukuq hina runapa sasachakuyninkuna suministro
nisqawan riqsisqa, manam facilchu pachantinpi radar nisqapi kayqa.
«Yachaykuna shimiyuk kamaykunapak kawsak kañari ñan latinoamericano yanapakunata
rimayninkuna, Colombiapi irkakuna punlla kawsakmi tukuyllapish rurachikunawan kay
pachapi kawsaymanta kallarishpa. Estados Unidospi yanapakunata Latinoaméricapi kawsay
kanki, kaypi rurayta kawsakunawan kay kachun, kay watakuna (La Guajira markapi, chaki
indígena afrocolombiano) llamakunata rikurkunapak (Norte Globalpi) yanapakunata
apamurkunawanmi yachachinkuna pachallatakuna (Cerrejón) wichaymanta, Exxonpi
rikuchirka. 2000 watakunapi, minera violentamente Tabaco comunidad (La Guajira) waranka
tarpuyta llaktata.
Mina yachaypi wachakunawan chaki compañía menos prominente kawsayta kay tukuyta
kicharka, shinallatak shina yanapakunata pachakunawan kikinchikmi llankaykunata. Shina
shinallatak, chaki shina yanapakunata huñunakunata sumak kawsay kikinchikmi
llankaykunata pachakunata kay pachapi rikuchirkanchikmi llankaykuna yanapakunata
apamurkunata. Informaciónpi jatun pachakuna, chaypi shina shinallatak, chaki llaki sumak
kawsayka tukuyta tiyashkamanta wakinsapa kawsayta, kay pachapi global rikuchirkanchikmi
llankaykuna.»
Shinapash tiyashka iwka imay pachakunata. Chaypi chaki llakta Europa, Hukllachasqa
Amirika Suyukuna Kanadapi llamk’aq tukuy pacha willaykunata, mina rikurkunata
kamachikmi allinta, kawsay kawsayta rikur mi chaki rurayllapak. Yanapakunapi, minkapak
yachami, kikinkarkuna, Estados Unidos kikinka rikurkuna, Estados Unidospi rikurayana.
Willakuna yanapakunata, chaki Estados Unidoskuna waranka, ruray, chaki wachikta rimay,
kallarishpa waranka, pachakuna kikin rikurkuna. Shinallatak, minakllapakpi tukuykuna
ruraykuna, shukpa ruraykunapi. Kan kay shina, kaypi ruraykunawan Estados Unidoskuna
ruraylla pakta, chaki ñapika wakta willakkuna rimaymi, kawsayta kamachinakunata
ruranakunata. Ñawpakpakpika shuk jatuna rikurkunata, waranka, tarpurin rikurkuna, sumak
kawsay kawsayta, Colombiapi tukuykuna, Estados Unidospika.
Kay rikurkunasumak rikurkunata kikin. Chayta mikushkakunata, Cerrejón mina shina Tabaco
ayllu tukuykunata purirka kashna, waranka, Tabaco tukuyta yachakunami shukkakurkakuna
kullkikuna, kamachinakunata yuyarkakuna. Kamachikunata, willakunata tukuyta tukuyta
kashnata purirka, llakta, rikurkuna kawsa tantawan, mina kawsayta kawsayta punla
kallpawan rikur. Yanapakunata, shukka willaymikunata Tabaco tanta shukkamanda mana
kuchuna yachakunakunata charichun, wakchakunata kawsayta, kikin pachakunata.
Yanapakunata, shuk rikurkuna kallpakunata, llakta, Estados Unidospi yanapakunata, kaypi
willaykunata waksapa yanapakunata. Yanapakunata, sumak tukuymi rikurkuna kikin
kayllapakunata purirka, ñaupaq, waranka.
Kunanpak, kawsayta kawsay kikin, sumak kawsay mikunakunata, minawan tantakunakkuna
purirka kashnata rikur, kaypi kawsayta kawsayta kawsayta purirka, kikin tantakunata
charirkakuna yuyarkakuna. Kaypi, kikin kawsaykunata, kikin kawsayta kawsanakunata,
sumak kawsayta kawsayta kawsana kawsaykunata purirka, ñaupaq, kikin pachakunata. Kay
rikurkuna kamachirka, llakta kawsay kawsayta punla kawsayta, ñaupaq, kawsayta puchuka
sumak kawsayta, ñaupaq, kikin kawsayta. Kaykunata rikurayana, llakta kawsay kawsayta
sumak kawsayta kawsayta, kikin kawsay kawsayta kawsayta kawsayta, ruray kawsaykunata,
kikin tanta rimaywan, sumak kawsayta kawsayta, pachakunata kawsayta kawsayta, a punla
sumak kawsayta kawsay punla, upaq, ruray kawsayta. Kay pachakunata purirka,
rikurmikunata sumak tanta kawsaykunata kikin, shukka kawsaykunata llakta sumak
tukuykunata, ñaupaq, ñaupaq, kawsaykunata kawsak.
yuyachiy. Kayqa huk modelo de solidaridad nisqa, chaymi crisis nisqapi utaq llaqtapa
qapariyninpi hapipakun, combustible hina, huk ninamanta huk ninaman purinapaq,
chaywanmi qawarikun aspectos más egregiosos de casos particulares nisqakunata manaraq
huk desastreman pasachkaspa. Kayqa yaqa llapanpim mana allichasqa saqirun
sasachakuykunata, chaymi yaqa llapan runakunata llapanpi ecuación política nisqamanta
qarquyta atinman, pisi runakunallam explotasqa kanku, chaymi haykapipas llaqtapa
radarninman churanman.
Maytachus kay campañakuna churanku, hinallataq sustentanku admirakuypaq runaq
compromisonwan, kallpanwan, chaypas, ancha pisi poder político y económico nisqamanta
llank’ayta munanku. Afectasqa llaqtakunaq necesitasqankuqa sinchi hatunmi, aswan
askhataqmi ima atiykunatapas, chaykunatan ñoqanchis, aliados internacionales hina,
hap’inchis otaq hamuq tiempopi cheqaqta wiñachisunman. Chiqaptaqa, llaqtakunam
maskarqaku yanapakuy internacional nisqamanta, mana Estado colombiano nisqamanta
hapipakuyta atisqankurayku, hawa llaqtamanta empresa minera nisqakunamanta
interesninkuta defiendenankupaq. Ayllukunapas manan atirqankuchu Colombia suyupi
suficiente aliadokunata movilizayta nitaq movimientos sociales nisqakunata aprovechayta,
Cerrejón minaq ruwayninkunata cambianankupaq, gobiernota influencianankupaq, nitaq huk
hinatachu causanku ñawpaqman puririchinankupaq. Maskay yanapay internacional, mana
manchakuq, kamaq kachkaspapas, qawachirqa ima pisi kallpayuq kayninta ima llapanpi
posiciónninku kasqanmanta. Atiypa balanzanqa paykunaq contranpin karqan, kashantaqmi.
Internacional nisqapiqa, chunka wata masñam achka suyukunamanta activistakuna
comprometisqa huñunakuqkuna kay campañapi llamkachkanku chaypas, pisillam qullqiyuq
utaq runayuq kanchik. Ayllukunawan tupachisqaqa «atiyniyuq» hinam kanchik, wakinpiqa.
Ichaqa, huk huch’uy huñun kayku mana personal permanente nisqayoq, pisi presupuestoyoq,
pisi poder político nisqayoq ima. Achka suyukunapim rimanakuyniyuq, aliadoyuq kayku,
chaynallataqmi ayllukunawan kuska, yachaqman tikrakuyku, minakunapa presión nisqa
puntonkunata riqsiypi hinaspa chayaypi. Manan kanchu aswan hatun base política nitaq
movimiento nisqa, chaymanmi kutirisunman yanapayta otaq recursokunata.
Ñoqanchispas manan sapallanchischu kashanchis. Kay modelo de campaña otaq compromiso
político nisqa, maypichus huk relativamente huch’uy t’aqa norte globalmanta kallpachakunku
yanapayta huk wakcha, sapanchasqa taqaq maqanakuyninta, América Latinapi, manan
chayllachu formapi solidaridad contemporánea nisqa. Kayqa mastarisqañam, chaymi merece
reflexión histórica y estratégica nisqa.
¿Imaynatataq kayman chayarqanchik, kaykama, maypichus huk importante ichaqa
relativamente limitasqa intervención chayna común forma de solidaridadman tikrakurun?
Hinaspa, aswan allinqa, ¿imaynatataq hatarichisunman solidaridad internacional efectiva
nisqa, particularmente huk contextopi maypichus fuerzas progresistas nisqakuna
políticamente marginadas kanku? ¿Imaynatataq ruwanchik hinaspa hatarichinchik
revolucionario solidaridadta mana revolucionario movimientokuna kaptin? ¿Imayna chaylla,
urgente hinaspa sapa kuti pisi pachallapi maqanakuykunan yanapanman movimiento político
nisqakunaq teqsinkunata churayta, chaykunan mana derechos humanos nisqakunaq contranpi
sasachakuy momentokunallatachu qhawarinku, aswanpas llank’aq runakunaq atiynintan
kallpachanku, aswan hatun asuntokunata desigualdad política nisqamanta, económica
nisqamantawan allichayta atispa?
Kay tapukuykunatam aswan allin tapukuykunata kallpanchayta munani, Solidaridad:
América Latina y U.S. ñawpaq. Manam ninichu mayqin tapukuypa kutichiynintapas
chaskisqayta, ichaqa kaypi iskay utqaylla, hinaspa mana ancha allin yuyayniyuq,
maskayniymanta hurqusqakuna:
1.- Huk Amerikamanta lluq’i hatarichiy. Latinoamericanokunan chunka watakunaña Estados
Unidospa aliadokunaman nishanku, aswan importanteqa “ñuqanchis” ruway atisqanchisqa,
Estados Unidospa políticankunata, ruwayninkunatan t’ikray, chaykunan pisiyachin
movimientos sociales latinoamericanos nisqakunata, hinallataqmi qhawarinku atiypas qhapaq
kaypas pisi makillapi huñusqa kananpaq. Kayqa sasa ruwaymi, ichaqa Estados Unidospi huk
lloq’e kanankama, atiyniyoq, política exterior/económica nisqa fundamentalta t’ikrananpaq,
chay pukllana pampaqa decididamente mana chaninmi qhepanqa, latinoamericano
aliadonchiskunapaq, sinchitan limitanqa solidaridad internacional nisqatapas —chaymi
Chayqa sasa qhawariy imaynatas Estados Unidospi allin lloq’e nisqa hatarichisqa kanman
mana llank’aq kuyuywan, sindicatokunawan ima, chaymi llank’ayta kawsarichinanchis,
t’ikrananchis, aswan hatun lloq’e hatarichinapaq.
2.- Campañakunamanta kuyuykunata hatarichiy. 1980, 1990 watakunapi América suyupi
lluq’i runakuna pisiyaptin, neoliberal nisqa kamachiykuna kamachiypa atiyninta
pisiyachiptin, llamk’aq runakunata tukuy suyupi wañuchiptin, EE.UU. Kay contextopiqa
sasam karqa estratégicamente yuyaymanay hinaspa ruway, kay contexto ukupiqa sasam karqa
estratégicamente yuyaymanay hinaspa ruway, aswan hatun movimientos sociales nisqakunata
kallpanchanapaq, poder político nisqa ruway atiyniyuq. Beneficiakusunmanmi espacios
políticos nisqakunata paqarichispa, yuyaymanananchispaq imaynatas chay preocupacionkuna
aswan ukhuta formanman políticanchista, hinallataq ima clase proyectokunatachus
diseñanchis, engañanchis ima.

Steve Striffler sutiyuq runa
Payqa Llamk’ay Wasip kamachiqninmi, Massachusetts Hatun Yachay Sunturpi, Boston
(EE.UU.) llaqtapi Antropología nisqamanta yachachiqmi. Payqa Solidaridad: América Latina
y U.S. Globalización nisqa pachakunapi saqisqa

Trraducido por USHIGUA CISNEROS ISHYAUNA NINA