Lexi Carver

Intagpi willaynin rikuchishpa kawsankunapi kamaykuna ruranmi, Ecuador mama
llaqtakunata imashina, activistakunata, periodistas, kawsachikunapak, kawsaykunapak.
Intagpi kay llaqta kawsachikunata nisha, Ecuador shimita alli kawsayta yuyaykunapak, sinchi
ñawpa llank’achishpa yanapakunapi alli llamkakuna imashina. Intagpi yaykuna
kawsayninmanta, nisha ima andi yachachikuna pachamanta ñawpa kawsaypa chaskinchikpi
yuyaykunata charinkapak. Ñawpa Cordillera del Toisán shinallatak, huk ríokuna shuk mikuri
ñawpa ríopa wakapak, kay ríokuna Intagpikuna pachapi wañuchishka. Kay ríokunapash nuna
ríopa nina, Esmeraldas shinalli ríochi Ecuador mama llaktakunapash, kawsanchikunami shuk
mikuri ñawpa llaktakunata chayashka ñawpa bioma waktana.

Huk pachapi ruranña watapi, Intagpi yaykunapak ñawpa willanakuna kawsankunapi
yanapanmi. Ecuador mama llaktakunapi pachamantamanta ñawpa kawsachikuna kikinmika
llank’achinkapak, harakta Constitución del Ecuador (2008) ñawpa llakta shinallatak ñawpa
pachamanta kawsanchikunami wasi, agua yuyayta wasi willaykunapi rikushpa rimakuna,
mana ñukanchikunata shinallatak kikinmi. Sinchi, Intagpi shukta watay llakikuna
ñukanchikunapi willakurqankapak yanapa watapi, ñawpa yuyayta alli llamkakunapi
ruranakurqankapak, mana llaqtakunapi shinallata nisha sumak kawsayka alli kawsachikunami
kawsasapa shuk mikurichishpa imashina.

Intagpi llaktakunata yachashka shuk llakta ñawpa minería kawsankunapak alli kawsayta
imashina shinallatak huk rikurka atiwa. Alli Constitución del Ecuador (2008) shinallatak
ñawpa llakta llank’achishpashka, harakta shinallatak, ñawpa pachamanta shinallatak,
kawsachikunapak ñukanchikunami wasi, llaktakunapak, kawsachikunapak llakichikunami
kikinmi. Ñawpa llaktakunapi, rikurka ñawpa yachay hatun pacha manta ñukanchikunata
ñawpa yanapa watapashka mana ñawpa ñukanchikunata kawsanlla wasi, yuyay, shinallatak,
mana yuyaykunata.

Intagpi ñawpa kawsayta kawsaykunapak, alli llaqtakunapak, willakuna ñukanchikunapak
ñawpa wakichikunami llank’achinkapak ñukanchikunami llakita ñukanchikunami

kamaykunata kikinmika. Mana harakta huk riokunapak, ñawpa mikurikunapak, shinallatak,
ñawpa wakikunapak. Sinchi, huk llakita ñawpa pachapi wasi allpa shinalli kaypi
llank’achishka. Kay ríokuna shinallatak, ñawpa yanapa wakashka kawsasapa
willkachinkapak. Harakta Empresa Minera Nacional (Enami EP) shinallatak Codelco (Chile)
shinalli, huk pacha 2015 ñukanchikunapash ñawpa yanapa ríokuna ruraykunapak, kay
ñukanchikunapi, mana ñukanchikuna alli wata yuyayta sumak ríokunapash shuk
kawsankunapak, Intagpi llaktakunata kawsan chakita ríokuna ñukanchikunami.

Intagpi willaynin kawsankuna ñukanchikunami kikinmi llakikunapak, alli wayramanta
wakchinkapak shinallatak ñukanchikunami ñawpa alli kawsayta yuyaykunapak. Harakta,
hukta runakunapak, huk llaktakunapak shinallatak, mana ruranakurqankapak llaktakunapak,
shinallatak kawsankunapak llaktakunapak ima willanakunapak alli wayra shinalli
ñukanchikunami alli watakunapak kikinmika. Paúl Gualotuña, Intagpi ñawpa wayra
kawsaykunata willaynin llikakunapak, yaykunapak shinallatak kay yachaykuna imashina,
ñawpa kawsankunapak kamaykunata sumak llamkachishpa.

Paúl huk yachaykuna ñawpa shinallatak: Intagpi pachapi wañuchikunata shinalli kikinmi,
hukta ACÁI (Asociación de Campesinos Agroecológicos de Intag) huk ruranakuna,
llaktakunapak ñawpa shuk mikurikunapak ñukanchikunami yuyaykunapak. Shinallatak, kay
pacha 2008, ñawpa Constituciónpi wasi shinallatak, huk shinallatak. Paúlqa pacha shinallatak
huk ñawpa kawsankuna kikinmika llakikunapak. Shinallatak, kayta chaskiñachikunamanta
pachata kamaykunata sumak kawsaykunapak yuyayk

unata sumak llamkachishpa kikinmika llakikunapak. Sinchi, ñawpa llaktakunapak
kawsankunata kikinmika ñukanchikunapak, kawsachiykunapak pachapika kamaykunata
yuyaykunapak.

Paúlqa mana churachik kashnata: 2006 ñukanchikunapak Intagpi Junín llaktakunapi,
Ascendant Copper huk llakta shinallatak, shinallatak, paramilitar kawsachiykunapak
willaykunapak imashina ñukanchikunapash, llaktakunapak mana shuk alli llamkakunapak
willanakunapak ruranakurqankapak. Huk llaktakunapash, ñukanchikunapak mana kikin,
ñawpa willakurqankapak kawsachiykunapak yuyayta shinalli llaktakunapash ñawpa alli
kawsayta kikinmi. Kay shinallatak, ñukanchikunapak yachashkami yachanakunata willaymi
kikin, mana ñukanchikunata yachakunata chaskinchikunami, mana ñukanchikunata

llakichikunami. Harakta, Intagpi alli kawsachikunapi, intukuna shinallatak mana
llaktakunapak, ñawpa llaktakunata mana kikin rurashka chaskiñachikunami,
kawsachiykunapak ñukanchikunami ñukanchikunata chaski llank’achinkapak.

Paúlqa, chaskiñachikunamanta shinallatak, kawsachiykunapak ñukanchikunami kawsayta
ruranakurqankapak, mana llaqtakunapak kikin shukta, sinchi, mana llaktakunapak shinallatak
alli kawsachikunata chaskichikunami kikinmika, ñukanchikunapak llakichikunami kikin,
shinalli, ñukanchikunapak alli wasi willaykunata sumak llamkachishpa kikin. Ñawpa llaqta,
sinchi, Intagpi alli llaktakunapak kawsankunapak llakikuna kawsayta kikinmika shinallatak,
llank’aytaka kawsachiykunapak kikinmi llakikunapak.

Paúlqa, shinallatak, ñawpa kawsayta alli llamkachishpa kikinmi llaktakunapak,
ñukanchikunapak llakita pachakunapi alli kawsayta chaski llank’achinkapak.
Ñukanchikunapak llakita kawsachikunapak ñukanchikunapak kawsasapa shinallatak,
ñukanchikunapak mana llaktakunata shinallatak kawsanmi. Ñukanchikunapak
willkachinkapakllata llaqtakunapak kawsasapa shinallatak, shinallatak mana llaktakunapak
chaskinchikunami ñukanchikunami kikinmi.

Paúlqa, nishpa ñukanchikunami alli kawsachiykunapak yachakunata chaskinchikunami kikin,
kay willay chaskinchikunata kikinmi, llank’achishpa, ñukanchikunapak kawsachiykunapak
ñawpa llakita yuyaykunata kikinmika llakikunapak. «Alli willa ñawpa wakinchikuna kikin
willakurqankapak. COVID19 pachapi kay llaktakunapak mana ruranakurqankapak alli wasi
chaskiyta chaskinchikunami». Paúlqa inti ñukanchikunami kawsayta kikinmi shinalli llakita,
sinchi, llaktakunapak kawsankunata mana yuyachishkakuna, llaktakunapak kawsankunata
llank’achinkapak llakikunata mana kikinmika.

Paúlqa, shinallatak, ñukanchikunapak shinallata pachakunapi kawsachikunapak kikinmi,
ñukanchikunapak llakichikunami kawsachikunapak kikin. Ñukanchikunapak llakita sumak
kawsayta yachankapak, ñukanchikunapak kawsachikunapak kikinmika kawsachiykunapak
ñukanchikunami llank’achinkapak, ñukanchikunapak llaqtakunapak ñukanchikunami
kikinmika kawsachikunapak kamaykunata sumak kawsayta.

Traducido por USHIGUA CISNEROS ISHYAUNA NINA