Margarita Sánchez de León

¿Imaynataq kanman mana maqanakuywan hark’akuywan, mana maqanakuywan ruwaykunawan hamut’aykunata yapamanta qhawarisunman? Kay propuestataqa ruwani kikiypas unay tradición pacifista nisqapi kasqayraykum. Sospechani mana maqanakuy, thak kay hina hamut’aykuna estructuras de poder hegemónica nisqakunaq co-optasqan kasqanmanta, co-optasqa kasqanmantawan. Chaykunaqa discursokunan, wakin kutipiqa antisistémica nisqa hark’akuypa kallpachakuyninta uywanapaq hina ruwasqa hina.
Antisistémica nisqa hark’akuykunamanta rimaspayqa, específicamente rimashani procesokunamanta, chaykunan maskhanku sistemas capitalista, racista, patriarcal, heteronormativo nisqakunata huk hinata otaq huk hinata ch’usaqyachiyta. Yaqachus hina resistencia antisistémica nisqa política nisqapi aceptable nisqa reqsisqa kananpaqqa manan violenciaq rastrokunayoqchu kanan.

Tapukuni imaynatataq willasunman México suyupi monumento icónico nisqakunapi graffiti nisqakunata, chaykunan pasaran askha demostracionkunapi, Estadota kutichipunankupaq, violencia femicida nisqarayku otaq imatachus sutichasunman, sut’i racista, colonialista historiayoq qharikuna estatuakunata uma kuchusqankuta, chaymi pasaran globalpa parten hina demostraciones nisqakunata? Uyarirqanim achka runakuna, aswantaqa estructuras de poder hegemónica nisqamanta, feminista puriykunata descalificasqankuta, nacionpa símbolokunapa contranpi violento ruwasqankumanta utaq policiakunawan tupasqankumanta.
Uyarirqanitaqmi runakunata, paykunam mana valeqman tukuchinku anti-racista movimientokunapa nisqankuta, colonialista hinaspa racista qarikunapa estatuankunata kunkanta kuchusqankumanta ruwasqankumanta, chaykunaqa historiapim wiñaypaq kawsachisqa kachkan, manam monumentokunallawanchu, aswanqa callekunapa, avenidakunapa, wasikunapa sutinpipas , barriokunapi, hukkunapas.

Manan antisistémico resistencia nisqa movimientokunaq violenciata utilizanankupaq waqyasqanchischu, aswanpas tapukunchismi sichus mana violencia nisqa yuyaywan wakin huñukunaq otaq movimientokunaq ruwasqankuta descalificanankupaqchu. Icha, imaynaña kaqtinpas, ¿imatan entiendenchis violenciawan contextos de opresiones sistémicas nisqapi?
Ñoqaq qhawarisqayman hinaqa, kay antisistémico movimientokunaq ruwayninkunan, wakinqa maqanakuymi nispa ninku, nanaypa, phiñakuypa rikuchiyninmi. Kay iskay sientekuykunan pusawanchis mana contento kananchispaq, cambiota maskhananchispaq, entiendenanchispaq imachus rikusqanchisqa mana allinchu, mana chaninchu. Chaykunaqa sientekuykunan, kay pachaq violencia sistémica nisqataqa manan chaskinchischu nispa.

Pachamama, Gaia, sistematicamente wañuchiq runakunapa, kawsaqkunapa kawsayninta peligroman churaq violenciaqa, estructuras y sistemas de opresión nisqamanta paqarimuchkan, sapakamapa ruwayninkuna qawakuq kaptinpas. Llumpay sapankama maqanakuyqa sistemakunapim takyachisqa kachkan, chaykunam, huk hinamanta utaq huk hinamanta, kay ruwaykunaman permisota hinaspa pasajeta qun. Estadokuna, hatun empresakuna —legal hinallataq mana legal— kay Pachamamapi tiyaq runakunaq,
kawsaqkunaq kawsayninmanta, wañuyninmanta ima, kamachiy atiyta mañakunku. Kay permiso pikuna kawsasqankuta pikuna wañusqankutapas tanteanapaqmi, chaytam suticharqa Camerún nacionmanta Achille Mbembe sutiyuq filósofo musuq soberanía utaq necropolítica nispa. Hinaspa kay necropolítica nisqataqa sustentanku tecnologiakuna sarunchasqankuwan, racismo otaq patriarcado nisqawan. Ejemplopaq, antropólogo Laura Rita Segato “propiedad” nisqa yuyaywanmi sut’inchan imaraykun femicidiokuna ruwakun estructuras sociales y políticas nisqakunaq yanapayninwan. Kay “dueño” warmikunaq cuerponmanta —chaykuna ñawinchasqa hinaspa/utaq chay hina definisqa— instituciones políticas y sociales nisqakunaq kallpachasqan, chaymi warmikunata wañuchinankupaq permisota qon. Chaymi, estatuakunata uma kuchuy, monumento nacionalkunapi graffiti nisqakunaqa, nanaypa,
piñakuypa expresionninkunam, violencia sistémica nisqapa qayllanpi, chaytaqa atikunmi
sarunchakuypa estructurankunamantalla.

Pikunachus precaria (Judith Butler), desfavorecido (Eduardo Galeano) utaq subalterno sujetos (Gayatri Chakravorty Spivak), sapa kutinmi hark’arqanku sistemas de opresión nisqakunata, intención política nisqawan otaq mana intención política nisqawan, chaymi organizasqa otaq mana, acciones informales otaq formales nisqawan . Chay yuyaypiqa, mana maqanakuymanta kuyuykuna, utaq aswan allinqa, violencia sistémica nisqa hark’aq kuyuykuna, aswan hatunmi “oficial” riqsisqanchikmantaqa.

2018 watapi, hemisferio americano nisqapin rikukurqan mana hayk’aq rikusqa hina: pachak-pachak waranqantin runakunapas, maymanta hamusqanku suyupi, mana chaskiy atina maqanakuypi, wakcha kaypi kawsaq, organizakurqanku kuska chayanankupaq, paykunaq qhawarisqankuman hina, lechewan mielwan puriq hallp’aman (Hukllachasqa Amirika Suyukuna). Yaqa llapankum Guatemala, Honduras hinaspa El Salvador nacionkunamanta hamurqaku. Caravanakunapi riypa munayninqa karqan aswan hark’asqa kay puriypi peligrokunamanta, hinallataq defiendekunanchispaq, mana allin qhawarisqa runakuna ukhupi hukllachakuywan.

2021 watapin huk mosoq caravana wichay ladoman astakurqan. Kay kutipiqa pachak-pachak haitiano runakunan rirqanku. Unayñan suyasharqanku uray suyukunapi chaskisqa kanankuta, iskay wata suyasharqanku visa chaskinankupaq, asilo nisqamanta reqsichikuyta.
Runakunaqa puriyta qallarirqanku. Paykunaqa Rio Grande puentepa uranpim wichqasqa karqaku (México hinaspa Estados Unidos nacionpa fronteranpi). Kay caravanakuna runakunaq seguridad maskhaqmi huknin aswan impactoyoq movimientos no violencias, otaq resistencia a violencia sistémica, kay tiemponchispi. Manam creenichu gobiernokunata denuncianankupaq yuyayniyuq kasqankuta, ichaqa musuq atiykunata maskaspanku ruwasqankum huknin kallpata ruwan, paykunam sapa kutilla tapukunku maymanta hamusqanku allpakunata kamachikuq gobiernokunapa sistema político nisqakunata,
hinaspam qawachinku chay chaykunata chaskiq otaq mana chaskiq hallp’akunata kamachiq gobiernokuna. Caravanakunan tapunku fronterakunata, tapukunku seguridad nisqa yuyayta,
chaymi sapa kutilla hatarichisqa “huknin” nisqamanta yuyaykuspa, chay privilegiokuna qosqankuwan, sistemas racista, colonial, patriarcal, heteronormativo nisqakunaq qosqankuwan. Paykunaqa tapukunku imayna recursokuna rakisqa kasqanmanta, qhepamantaq sut’inchawanchis, aswan allin otaq privilegiasqa situacionpi kaq runakunata.
Waranqantin runakunam ñanpi wañunku. Tapukuyqa kanqapunin judío-americano filósofo Judith Butler tapuwasqanchis hina: ¿llakikuqchu kay kawsaykuna icha mana aypay atina chinkachiykunamanchu yachasqaña kashanchis?

Kay qhepa watakunapi rikusqanchis mana maqanakuywan hark’akuyqa askha kutipin ancha huch’uy kallpachakuykuna karqan, ichaqa hatun t’ikraykunatan aypashanku imaynatas llaqtanchiskunata entiendenchis chayta. Paykunaqa achka, horizontal umalliqniyuqmi kanku.
Chaykunaqa imaymana formal nisqapi, informal nisqapipas articulasqa kanku, yuyaywan
utaq mana yuyaywan, hinaspan servinku poderes hegemónicos nisqawan tupanankupaq.
Kaymi suyakuywan hunt’achiwananchis fundamentalismo religioso, político nisqakunaq sinchi ola kasqanpi, chaykunan kanku opresión sistémica nisqa estructurakunaq autorizasqan kunkakuna, llapan Pachamamapi tiyaqkunapaq hunt’asqa, askha kawsay maskhaypi ñawpaqman puririyta hark’anankupaq.

Margarita Sánchez de León

Queer teólogo, Puerto Ricomanta hamuq. Comunidad Teológica de México nisqapi
yachachiq, Iglesia Metropolitana nisqapi pastor ordenasqa. Payqa Amnistía Internacional,
Puerto Rico sección nisqapi kamachiq umalliqmi karqan, askha experienciayoqtaqmi
llank’aypi, ruwaykunapipas derechos humanos nisqakunaq, derechos LGBT nisqakunaq
favorninpi, organizaciones de base nisqawan, movimientos sociales nisqawan ima.

Traducido por USHIGUA CISNEROS ISHYAUNA NINA