Erika Danks, María Aleman

XX pachakwata qallariymanta pacha, Argentinapi Ni Una Menos feminista movimientoqa mastarikurqa huk qutu warmikuna voto derechota tariyta munasqankumanta, millonnintin runakunapa atipaq campañaman, tukuy Sudaméricapi, hukllawakuspanku mana imamanta manchakuspa yaykuypaq hinaspa mana sasachakuspalla abortuspaq, LGBTQIA+ derechos y justicia nisqa warmi wañuchiymanta América Latinapi. Tukuy rikchayninpi Ni Una Menos nisqaqa Ni una mujer menos, ni una muerte más nisqa rimaymantam hamun. Kay rimayqa Susana Chávez Castillo, Mexicomanta activistaman, paymi kay rimayta paqarichirqa Ciudad Juárez llaqtapi, México suyupi, mana allichasqa warmikuna wañuchisqankumanta
protestananpaq. Chaymantapas, 2015 watapi marzo killapi, Latinoaméricapi warmi-qhari kuyuypi umalliq runakunaqa Ni Una Menos Colectivo nisqatam kamarirqanku, Facebook nisqapi huk p’anqata qallarispa. #NiUnaMenos nisqa hashtag nisqa viral nisqapi mast’arikurqan, chaymi huk puriyta aparqan, Argentina llaqta runakunata, Daiana García, Chiara Pérez nisqa millay wañuchisqankuman kutichispa. Llakikuypaq wañusqankum chay upallalla kayta pakinanpaq kallpancharqa, warmikunata abusaq qarikunapa
sasachakuynintapas kancharichirqa. Kay puriyka Argentina mamallaktapak hatun llaktapi, Buenos Aires llaktapi, ishkay pachak hunu runakunami tantanakurka. Chay pachallapitaqmi, suyupi imaymana llaqtakunamanta runakunapas chay huñunakuyman hukllawakurqaku, chaymi kimsa pachak waranqa runakunaman chayarurqaku. Huk wata qhepamanmi 2016 watapi 3 junio killapi chay hina huñunakuy aparikurqan. Kay kutipiqa mastarinapaqmi campañapa qawariyninta, abortusman yaykuy, warmi-qari puñuypi llamkaqkunapa derechonkuna, warmikunapa hinaspa menor de edad nisqakunapa sexual trafico nisqa tukunanpaq maqanakuy, chaynallataq LGBTQIA+ latinoamericanokunapa derechunkuna.
Chay hashtag usqhayllata, mamallaqtapura qhawarisqa kasqanwan ima, mana unaychu pasarqa pachantinpi riqsisqa kuyuyman tukunanpaq.

Ni Una Menos Movimiento nisqa imaymana mana maqanakuyniyuq ruwaykunata llamk’achirqan, mañakuyninta rikukunanpaq, ahinataq rikch’anachiy llimp’ikunata rikuchiy, llaqta runakunap huñunakuynin, huelgakuna, guerrilla teatrokuna ima. 9 ñiqin inti raymi killapi 2015 watapi, 19 ñiqin inti raymi killapi 2016 watapipas protesta nisqapi, huelga nisqapipas, verde, morado, yana nisqa llimp’ikunam runakunap yuyayninta hap’irqan. 19 octubre killapi huelga ruwasqankupi, “Miércoles Negro” sutiwan reqsisqa, teqsimuyuntinmanta warmikunan yana p’achakuyta akllarqanku, chaywanmi llakikurqanku
Argentina qharikunaq makinpi wañuq warmikunamanta. Chay llimp’i morado nisqataqa Ni Una Menos nisqa kuyuymi sapa kutilla llamk’achirqanku, iskaynin qharikunapaq huklla kayta, kaqlla kayta rikuchisqanrayku. Chaymantapas, aborto legal, seguro hinaspa gratis nisqaman haykunankupaq maqanakuypi, verde colorqa movimiento social nisqapa simbulunmanmi tikrakurqa —Ola Verde— warmikunapa cuerponpa posiciónninta hinaspa yanapayninta qawachinanpaq.

Arhintinapi q’umir olaqa achka huñunakuykunatam rurarqan, Mamallaqta Warmikunap Huñunakuynin nispa. Chaypin indígena warmikuna, barrio warmikuna, imaymana suyukunamanta warmikuna rimanakurqanku imarayku maqanakuyta munasqankumanta.
Chay Huñunakuykunan Argentina warmikunaq hukllachasqa kayninta, khuyapayakuyta paqarichirqan, hinallataqmi yuyaykurqan huk pachata paqarichiyta, chaypin llapa runa participankuman, entiendesqa kankuman, sapa protesta, marcha, huelga nisqakunapi ima impactota ruwanankupaq. Ni Una Menos Kuyuyninqa huelgakunata, guerrilla teatrotapas kamarirqan, chaypi kayninta riqsichinapaq. “Miércoles Negro” nisqa, América Latina hatun suyuta impaktakurqa, patriarcado nisqapa paqarichisqan manchakuytataqmi sasacharqa.
Pachak pichqa chunka waranqa protestantekunawan, huelgaqa, huk punchawpaq, qawachiyta
munarqa, Argentina mana warmikunawan mana kawsakuyta atisqanmanta. Warmikunaqa manan llank’anaman riqkuchu, manan wasinkupi qhepakuqkuchu nitaq ruwanankutapas hunt’aqkuchu. Chay huelgaqa k’ancharichirqan chay ñawpaq pakasqa asunto latinoamericanomanta: normas sociales qharikunaq favorninpi. Chaymantapas, achka kutipim, chay miembrukunaqa Argentina nacionpi runakunapa sasachakuyninkunata dramatizarqaku —ahinataq warmi wañuchiy— guerrilla nisqa teatrowan. Kay estrategia nisqaqa espontáneo rikuchiykunata ruwaymi, chaykunam huk asunto político utaq social nisqaman atencionta aysan, mana audiencia específica nisqayuq. Ni Una Menos kuyuypa
ruwasqan rikuchiykunaqa atiyniyuq yanapakuykunam karqa, tukuy pachantinpi willakuykunata willakuqkunapaq, qawaqkunapaqpas, paykunam aswan allinta entiendenanku karqa warmi wañuchiyqa manam yupayllachu aswanqa runam.
Kuyuy ukupi disciplinamanta rimaspaqa, mana maqanakuyqa manam haykapipas implícitamente nisqachu karqa, chay huñupa allin ñanninta rinanpaq, chayqa karqa chunka watakuna maqanakuyman natural reacción nisqallanmi. Argentina warmikuna huñunasqa upallalla tantearqaku mana yuyayniyuq maqanakuyman aswan maqanakuywan mana kutichinankupaq. Kayqa aswan rikukurqa wakin rikuchiykunapi: policiakunapa ruwayninqa karqa achka runakunapa huelga nisqa maqanakuyman tikrakuptinqa controlanankupaqmi, ichaqa maqanakuywanmi chay movimientota ruwaq achka runakunata harkarqaku. Baleasqa otaq maqasqa kanankupaq amenazasqa kaspankupas warmikunaqa rimashallankuraqmi. No One Woman Less nisqa warmiqa warmikunapa contranpi maqanakuy kachkaptinpas, hukllawakuyta hinaspa huklla kayta qawachinanpaqmi prometekurqa. Kaymi qawachin, huk kuyuy mana qari warmi kayninpaq rimayllatachu servichikuptin, aswanqa ukunpi warmikunapaq ruwaykunata hapiptin, aswantaqa umalliq ruwaykunata, mana maqanakuyniyuq campañaman tikrakunanpaq chansakuna hanaq pachaman wicharin. Chay huñusqapi aswan achka warmikuna, qari warmi mana tupaq runakuna kaptinkuqa, manam yaqapaschu violenciaqa haykapipas Ni Una Menospa llamkachisqan táctica común kanqa.

Ni Una Menosqa Sudamérica suyupi mana maqanakuyniyuq kuyuykunamanta hukninmi kachkan, chaymi anchata ñawparirqa warmikunapa contranpi, chaynallataq LGBTQIA+ ayllupi kaq latinoamericanokunapa contranpi violencia sistemática nisqamanta. Allin ruwayninqa mana negay atina, mosoq kamachikuykunata paqarichispa, ruway atiy kamachikuykunata, Argentina suyupi mana allin qhawarisqa llaqtamasikunata waqaychaspa.
Kikin kuyuriyka chikan chikan mamallaktakunamanmi mastarikushka, sarunchashka, warmi wañuchiy, aborto contra, maqanakuy, mana yachaywan ima makanakuyta katichun. Ni Una Mujer Menos prueba, mana yupay atina mana chanin ruwaykunapi, runakunaqa hatarinku kuska maqanakunankupaq huk yuyayllapaq, hinallataq, askha sacrificiokuna ruwasqa kaqtinpas, tukukuypiqa kanpuni suyakuy, llank’aq thak kay, llank’aq llaqta ima aswan allin hamuq pachapaq.

Erika Danks

Payqa Buckinghamshire (Inglaterra) llaqtamantan, huch’uyllaraq kashaspan Canadá
nacionman astakurqan. Payqa Selkirk Colegiopi psicología nisqamanta yachaqarqan, achka
justicia social nisqa kuyuykunapipas llamk’an, chaymanta TSLGBTQIA+ derechokunarayku
maqanakuypi Canadá suyupi, tukuy pachantinpipas.

María Aleman

Perú llaqtamanta, Nelson llaqtapi, Columbia Británica (Canadá) llaqtapi tiyan. Kunanqa
Selkirk Colegiopi psicología nisqatam yachachkan. Paypa aswan munasqanqa, derechonku
marginasqa runakunata yanapaymi, defiendeymi. Librokunata leeyqa sapa kutim aswan allin
kusirikuyniki.