Elthon Rivera Cruz

Mana maqanakuywan ruwayqa saqillanmi, llaqtapi imapas mana allin ruwaykunawan
tupayta, mana maqanakuyman recurrispa. Ancha importante factores nisqakunan necesitakun
chay implementacionpaq, ahinataq seguridad hinallataq efectividad, chaykunan
componentekuna resaltanapaq. Pachaknintin métodos cívicos nisqakunan kan, chaykunatan
churakunman conflictos sociales nisqapipas, políticos nisqapipas. Kay qillqasqaqa kay qhipa
kaqmantapunim rimarisunchik: Nicaragua suyupi 2016 watamanta 2022 watakama
akllanakuy ruwaykunamanta.
2007 watamanta pacha, kunan pacha Frente Nacional de Liberación Sandinista (FSLN)
nisqap dictaduranqa Daniel Ortega Saavedrawan kuska kay Chawpi Amerika suyuta
kamachirqan. Democráticamente kamachiyman hamuspapas, 16 wata oposición hina
kasqanmanta, FSLNqa usqhayllan dictaduraman tukupurqan, chaypa coronacionninqa aswan
sut’inmi karqan 2018 watapi, llapan represivo atiynin qallarichisqa karqan población civil
contra, chaymi protesta social, cívica, thak kaypi kasharqan . Chayna kasqanmi 350 masnin
runakunata wañuchirurqa, pachaknintin politicapi presokunata hinaspa waranqantin
exiliadokunatapas, kutinpim pachakninpi estudiantekunatapas universidadkunamanta
qarqurqaku gobiernopa contranpi política nisqapi piensasqankurayku —chay datos
nisqakunatam registrarqa Comisión Interamericana de Derechos Humanos ( CIDH) nisqapa .
Nicaragua suyupa oposiciónninpaqqa, hatun yuyaypiqa, sasachakuymi karqa kay
dictadurawan tupayqa, mana iskayrayaspa tukuy kallpan represivo nisqawan contranpi
kaqkunapa contranpi. Kaymanta huk ejemplon kanku qanchis presidencial candidatokuna,
kunan carcelpi kashanku, FSLN contra electoral munasqankuta willasqankumanta hap’isqa
kasqankurayku. Ichaqa oposición nisqapa kallpachakuyninqa sapa kutim hinaspa
fundamentalmente cívico karqa, mana violenciayuq. Ichaqa, ¿imaynatataq kay mana
maqanakuy ruwaykunata churakun contexto electoral nisqapi? Ejemplopaq, 2016 watapin
qallarirqan “manan votoyta wikch’unichu” nispa reqsisqa campaña, chaypin runakunata
waqyarqanku mana electoral ruwaypi participanankupaq, chaytaqa ruwarqankuña FSLN
nisqaman favorecenankupaq, chaymi karqan fuerzas armadas nisqakuna. Ortegaqa chay
kamachikuyta hunt’ananpaqllan chay proceso ruwakunanta necesitarqan. Chay watapin chay
régimen mana permitirqanchu observación internacional nisqa, mana k’amiyta munaspa,
chay elecciones irregulares nisqamanta, chaypin, chaymantapas, esposan Rosario Murillo
participarqan candidata hina Vicepresidencia de la República nisqapaq.
Chay campaña boicot electoral nisqataqa abstencionismo nisqa waqyakusqankuraykun
yanaparqanku oposición nisqa partido político nisqakuna hinallataq grupo político y social
nisqakuna, ahinataq Grupo de 27 nisqa, yachaysapa runakuna, políticos, académicos
nisqakunamanta, paykunan nirqanku “manan kanchu imaraykupas “Piman” nispa voto»
nispa, hinaspan «hawkalla hark’akuykunata mana munaspa rikuchisqa» nispa waqyakurqan.
“Manan votoyta wikch’unichu” nisqa redes sociales digitales nisqapi mast’arikurqan,
chaytaqa Daniel Ortega contra política nacional nisqapi reqsisqa runakunan rakinakurqanku,
chaypin kasharqanku ideología izquierda nisqa runakunapas —chaywanmi FSLN nisqa
reqsichikun. Hinallataqmi videokunawan willakuq ruwaykunata yaparqanku chay
campañakuna medios sociales nisqakunaman, chaywanmi llaqta runakunaman
sut’incharqanku imaraykun abstensión nisqa kallpachasqa karqan chayta.
Chaynallataqmi movilizacion ruwaykunapas ruwakurqa, imaynam puririrqaku hukniray
llaqtakunapi pancartakunawan, chaykunam yanaparqa abstención electoral nisqaman:
“Manan farsa electoralman”, “manam votaytaqa wischunichu”, “Manam pipas votananpaq
kanchu para”, “Ortega traidores». Kay rikuchiykuna tukuripi, shinallatak akllay ruray
tukurishka kipa, oposición tantanakuykunami yupashkakunaka yaqa 60% mana
absentenciata. Ichaqa FSLN nisqa 34%lla kasqanmantam segurarqa, chaymi huk
pachatawanraq gobiernota sayarichirqa. Reparananchismi, chay manipulación de resultados
electorales nisqa, kikin dictadura Consejo Supremo Electoral nisqapi control ruwasqanwan,
sustentasqa kasqan.
Chiqap kaptinpas, sandinista kamachikuyqa política nisqapi atiyniyuq kaynintam
waqaycharqa, ichaqa gobiernonpa iñiy atiyninqa aswan pisiyarurqa. Nicaragua mama llaqtap
pulitiku, kawsaypura hark’akuyninqa qatiq pachakunapim yapakurqan. 2016 watapi sut’i
engaño kasqan qhepaman, hinallataq huk modelo autoritario de gobiernoq ñawpaqman
puririsqan qhepamanpas, manan unaychu pasarqan Nicaragua llaqta runakuna callekunaman
lloqsinankupaq cívicamente protestanankupaq, imaynan 2018 watapi pasarqan hinata, kay
protestakunan qallarichirqan crisis sociopolítica nisqa kayman hina p’unchay , chaypin
Ortegawan partidonwan reqsichikunku dictadura hina, runaq contranpi hucha
ruwasqankumanta.
Maqanakuypi, mana takyasqa contexto chawpipi, nivel nacional nisqapi, chayamurqa musuq
presidencial electoral atipanakuykuna 2021 watapi Nicaragua oposición nisqa mañakurqa
elecciones cívicas hinaspa transparentes nisqakunata, chaynallataqmi organizakurqaku
régimen sandinista nisqawan electoral nisqapi enfrentanankupaq. Ichaqa, oposición
nisqakuna hukllachakuyman chayanankupaq sasachakuykunata rikuchiptinkupas, Daniel
Ortegaqa cívicamente urmaynintam qawarqa, sichus permitirqa proceso electoral nisqa
parámetros democráticos ukupi. Chay hinapin, chay régimenqa qallarirqan sasachakuy
ruwayta, chaywanmi hark’arqan observación internacional nisqa, askha partido político
opositor nisqakunaq legalidadninta cancelarqan, tukunanpaqtaq, actor político nisqakunata
wisq’arqan, paykunan paykunawan atipanakuy munarqanku.
Huk kutitawanmi resistencia cívica nisqa, proceso electoral nisqapi yuyaykunan karqan,
askha estrategiakunaq, ruwaykuna ukhupipas, hukninmi kallpata hap’irqan, mosoq waqyakuy
abstencionismo electoral nisqaman, “wasipi qhepakuy” nisqa campañakuna boicot nisqawan,
chaypin runakunata kallpacharqan ama lloqsinankupaq. callekunaman utaq akllanakuy
punchawpi votanankupaq, Ortega-Murillo dictadurapa churasqan electoral engañota mana
chaskisqankuta qawachinapaq. Kay campaña allin ruwayninpa hukninmi karqa ñawpaq
akllanakuy verificación ruwaypi estrategia participacionpi, chaywanmi qawachirqaku registro
electoral activo kasqanmanta: 2,8 millones nicaragüensekunam verificasqa karqaku, chaynapi
derechoyuq kasqankuta qawanankupaq. Ichaqa, akllanakuy pachakunapiqa 81% mana
huñunakuyman riqmi karqan, chaymi aswan askha karqan suyuq historianpi. Kay kikin
boicot nisqataqmi yapamanta ruwakurqa 2022 watapi noviembre killapi municipal
akllanakuykunapi.
Nicaragua nacionpi dictaduraqa gobiernopi qhepakuytan atirqan, ichaqa oposición
nisqakunaq mana maqanakuywan campaña ruwasqankun astawan pisiyachin. Kay ajllay
ruwaykunan Ortegaq q’otuyninta hawa llaqtakunaq qayllanpi sut’incharqan, kunan
p’unchaykunapin askha runakunaq reqsisqan kashan dictador hina, askha quejakunayoqmi
Sistema Interamericano de Derechos Humanos nisqa ñawpaqenpi, kanmi askha sancionakuna
Europapi, Norteamericano suyukunaq, kanmi procesos de investigación penal Argentina
suyupi hinaspa Tribunal Interamericano de Derechos Humanos nisqapi despreciasqa kachkan.
Boicot nisqakunaqa anchatam llamkachisqa kanku mana maqanakuyniyuq resistencia civil
nisqa ruwaykunapi, chaymi sapa contextopi imakuna ruwasqankuman hina interpretasqa
kanan. Nicaragua suyupi akllanakuykunamanta rimaspaqa, kay boicot nisqakunaqa
akllanakuy farsa nisqa rikuchiyta munarqan, chaymantataqmi akllanakuypa ruwasqankunata
mana allinpaq qhawarichiyta munarqanku. Paykunaqa manan maskharqankuchu chaylla
dictadurata horqoyta, kayqa aswan sasachakuyniyoqmi, chaymi aswan ruwaykunata, aswan
tiempotapas ruwana. Ichaqa, kay ruwaykunata wiñachispaqa, regímenpa atiyninmi pisiyapun,
pisi chaskisqa kayninta, hatun waqlliy kayninta rikuchispa, hinallataqmi llaqta runakunaq
aswan kuskanchasqa kayninta, hinallataq aswanta concienciata qospa, votacionpa ancha allin
kasqanmanta, hinallataq participación consciente, responsable y activa electoral nisqapi
procesos nisqakuna. Kayta kuskaqa qhawarisunmanmi huk forma de campaña exito nisqa
hina.

Elthon Rivera Cruz

Runakunapak hayñikuna, yachaypi kacharichiy, mana maqanakuywan ruray, thak kawsayta
hatarichinapak llankak. Nicaragua suyupi yachakuqkunapaq Puentes nisqa llamk’aypa
umalliqnin, kamaqninpas (Ipen)

Traducido por USHIGUA CISNEROS ISHYAUNA NINA