Juan Manuel Tobar Manzo

Pablo Eduardo Tobar Manzo

Kunan wakin watakunañam Popayán llaqtapi protestakunaman asuykuyqa, puriyta kallpanchaq ritmowan tupaymi, chay ritmoqa pisqukunapa toqyasqanman rikchakuq flautakunawanmi adornasqa kachkan. Kay ritmoqa Cauca hatun llaqtapi imaymana organizacionkunaq movilizacionninkunawanmi kuska purin. Sapa purisqaykuwanmi achka runakunapa kasqanman, tamboreswan ruwasqa TATA PUM TA PUM nisqatapas, charrasca nisqapa ruwasqan CHAAAAAAA nisqatapas, bambucos, marchas, cumbias nisqa tocaq
flautakunapa trill nisqatapas sapaqchayta qallaykunchik.
Iskay kinsa cuadrakunañan purishayku hombroykupi tamboreswan, mochilaykupi flautakunawan, maletínniykupi unuwan, lechewan bicarbonato de sodiowan ima gaswan hap’ichikuqtinku, hinallataq casco de construcción nisqawan umanchista hark’anapaq, sichus imapas maqanakuyman tukupunman chayqa. Uyarinchikmi flautakunapa takiyninta, makinchikpas makinchikpas kuyuyta qallarinku instrumentonchikkunata tocanapaq hinaspa Rioblanqueñota kuskachanapaq. Takikuna chawpipi, brújulaykuta saludayku, chirimeros maestrokunaman respetoykuta quyku hinaspa estratégicamente huk hatun ñan chawpipi churakuyku, Popayán llaqtamanta sur lluqsiyman riq callepi puriykunata kuchunaykupaq.
Colombia suyupi Huelga Nacional nisqa qallarirqan 28 p’unchay abril killapi 2021 watapi, antipopular nisqa ruwaykunaman kutichispa, imaynan Ministro de Hacienda nisqapa kallpachasqan reforma tributaria nisqa, hinallataq reforma salud nisqamanta. Gobiernoqa reformakunatan horqorqan, ichaqa sociedad civil organizada nisqapa objetivonkunan mast’arikurqan, kunankamapas (4 agosto 2021 watapi) puririshanchismi regionkunapi violencia contra hinallataq pandemia COVID-19 mana allin kamachikuykunata, hinallataq favorecespa libre, allin yachaykunata, hinallataq allin ruwaykunata, desigualdad social nisqa allichanapaq.
Yachanchikmi sasa punchaw kasqanmanta, 20 julio punchawmi, Colombiapa independencian punchawnin, chaymi comité central de Huelga Nacional nisqa kamachikuyta quykurqa gobiernopa contranpi purinankupaq. Chiqapmi, Estadopa kallpankunamanta, aswantaqa Escuadrón Móvil Antidisturbio (ESMAD) nisqamanta, movilización social nisqaman sinchi represión nisqa kanqa. Estado represión kunankama saqirqa 4.687 casos de violencia policial, 84 runakuna wañuchisqa chay protestakuna ukhupi, 82 runakuna ñawi k’irisqa ESMAD nisqawan, hinallataq 25 casos violencia sexual policía ruwasqan (CIDH. 2021. 8 -9) .
Chay puriyta qallariyku, huk t’aqataqmi ñoqaykuwan huñunakunku, improvisasqaña chaypas, allin kawsaq kusisqa tusuqkuna, paykunan tusunku shawmpa ñawpaqenpi takiwan inspirasqa.
kikin. Bambucoswan tusuy saruykunawan ñawpaqman purisqanchisman hinaqa, manan atisunmanchu mana reparayta imaynatas takikuna hukllachakunku, reparachiwanchistaq mana sapallanchischu kasqanchista, sapa llank’aywan, sapa notawan, kay elementokuna “permitinku huk identidad colectiva nisqa ruwayta alteridad hegemónica nisqapa contranpi, sectores populares nisqakunapura solidaridadwan resistenciawan watasqakunata kallpanchaspa” (Ortale. 2018. 15).
Chay puriyta hinalla puririspa Popayán llaqtapi comisaría central nisqaman chayayku Mi Cafetal nisqapi pukllaspa, ichaqa yachayku policiakunaq ñawpaqenpi sayarispa señalayta pichus wañuchiykunata ruwaq, procesos populares nisqakunata atacaspa presidente kasqanmantapacha : Álvaro Uribe Velez sutiyuq runa. Chay ratopin repertorio cambian, bambucosmanta rinchis maypichus flauta riman, kunkanchista aprovechanapaq, huk tambor trampa nisqa ritmo cambiayta marcan hinaspan phiñakuywan kusikuywan qapariyta qallarinchis salsachoqueq ritmonman “1…2 …3… Y SAYAY, Uribe sayachiy churi perra!”
Popular takikunapa letrakunapa alteracionninqa huk elementom, chaytam tarichwan imaymana procesokunapi resistencia civil nisqapi, Estados Unidospi Amish runakunamanta, paykunam letrakunata tikranku pop takikunaman utaq cultura popular nisqaman corporacionkunawan tupanankupaq (Safran. 2019), civil nisqaman sociedad Singapur llaqtapi, paykunan letrakunata institucional takikunaman cambianku, gobiernoq rikch’ayninta tapunankupaq (Kong. 1995). Ñoqanchispaqqa, hinallataq kikinchispa imayna desgraciakunatapas kusikuywan chaskisqanchispa rikuchiynin hina, phiñasqa
mañakuykunaqa yaqa carnaval nisqa aspectowanmi t’inkisqa kashan demostracionkunapi, chay aspectoqa kusikuywanmi demostracionta hunt’achin, hinaspan mink’awanchis takinanchispaq hinallataq letrakunaman tusuy, gobiernopa contranpi millay rimaykunawan.
Gran Banda Chirimerapa banderanqa ñawpaqmanmi purichkan, wayrapa waqachisqan, qipanpiñataqmi rinchik, pajamanta sombrerokunawan hinaspa cañamanta hinaspa plásticomanta ruwasqa takikunawan, puriq historiawan. Runakunaqa kusisqam tarikunku chayninta pasawasqankuta qawaspanku… puriy tukukuptin ESMAD nisqa rikurimunankama. Llapan movilización wichqakuchkaptinmi, ESMAD nisqapa kayninta sienteyta qallaykurqaniku, chay gas lacrimógeno nisqapa ruwasqan siminchikpi, ñawinchikpipas
picazón nisqa kasqanrayku. Chay ratopin sientenchis huk llimp’i adrenalina nisqa lliw cuerponchista phawaykachaq, wiksamantataq sentido común nisqa qaparikun “¡ayqekuy!”, chakikuna usqhaylla imatapas ruwanankupaq alistakunku, ñawikunapas usqhayllan chay panorama nisqapi escaneanku, chaywanmi reqsinku maymanta hamusqanmanta manchay.
Sanidadninchista huñuspa yuyarispa imarayku ruwasqanchista yuyarispa, manchakuyqa ukhu suspirowanmi samay lloqsimun, yachanchismi integridadninchis peligropi kashasqanmanta, ichaqa insistinchis mana kuyuspa puriqkunata, ñawpaq kaq lineatapas compañananchispaq. “Shawmqa manan ch’inlla kaytachu, chaypin uyarikunman enfrentamientokunaq qapariynin, chaymi kallpachan maqanakuypi hinalla purinanpaq” (Demostracionkunapi participaq, 3 junio 2021 watapi), chay simikunan karqan huk participantewan demostracionkunapi t’ikranakusqayku, pi… exalta huknin funciones fundamentales de la música en espacios para el ejercicio de acción no violenta: Sacrificiota aswan aguantaypaq ruwaspa, tapasya espiritual disciplina, chaymi implica mana violenciata, chaymi – Puerto Ricomanta yuyarichiwasqanchis hina -, contextonchispi “ Musikuqa mana chaniyoq atiyniyoqmi llaqtanchispi. Atikunmi situacionkunaman adaptakuyta, estado de ánimokunata tikrayta, hawka kayta paqarichiyta utaq identidadta yapamanta takyachiyta” (Rivera y Vélez. 2019. 77).
Musikuqa manan sayanchu, tocashallaykutaqmi umayku qayllapi gas lacrimógeno granadakuna kuyuriqtinpas, gas phuyupas hawaykupi warkusqa kashaqtinpas. Flauta tocaqkunaqa asfixiaq wayrawanmi pulmonninkuta phukuchishallanku, chhaynapi chay taki mana urmananpaq; ñawipi, kunkapi picayqa, chay qullqita qunan tiyan, taki mana sayananpaq. Musikuqa manan sayanchu, qhawarinchistaqmi imaynatas huk decidisqa llank’aywan Maestro Walter puriyta umalliyta qallarikun, aswan asuykuspan maypichus
ñawpaq kaq chiru ESMADwan tupan chayman. Chay maestro flautallanwan armasqa huknin disturbio escuadrón nisqawan tupaqta rikuspaqa anchatam kallpanchawanchik. Maestro Walterpa kallpanmi inspiran hinaspa yuyaychakun compromisowan disciplinawan, chaymi comprometer kanan mana violento métodos de acción política nisqaman, chaymi «guerrapi hina, satyagraha campañakunapipas necesitanku capacitado combatientekunata, dotadas hatun espiritu de decisioneswan llaqtaman». , sacrificio ruway atiy, hark’akuy, organizacion hinaspa disciplina, cualidades mana mana atipaq” (López Martínez. 2012. 62).
Chay shawm kutirikun hinaspa pisi pisimanta kutimun chay espaciokunata hap’inanpaq, chaykunatan minutokuna ñawpaqta tanquekuna policía ima ocupasqa karqanku, kutiriyku hukmanta ñawpaqman purinaykupaq, ch’eqeriyku, kutiriyku hinaspa hukmanta ñawpaqman puriyku. Sotareño uyarikun huk cuadra qhepaman tanque yaku cañones presurizados waynakunata ch’eqechin primera líneamanta hinallataq tambor qarapi maqaykuna pantasqa kashan granadas de aturdimiento nisqakunaq phatasqanwan, qallarinchismi sienteyta sayk’uyta 9 a.m.mantapacha chaypi kasqanchismanta chay rikuchiywan kuska 17.30 pachakama. Tuta chayamusqanwan, hinallataq manchakuykunata ruwasqankuwan tutayaqwan amachasqa policía nisqakunaq ñawpaq Huelga Nacional nisqapi, wasiykuman kutiyta qallarirqayku, huk qhepa kutita qhawarirqayku qhepakuq compañerokunata hinaspan
tapurqayku Cuidakuychis, paykunapas chaynatam munawanchik hinaspam despedikunchik.
Manchakuy mana hayk’aqpas pitapas rikuy, chinkay otaq huk ñawi chinkachiy protestakunapi cheqaqmi, chaymi ukhunchispi kawsayta gracias qoyku huk p’unchayta hinalla huñunakunaykupaq, historia purinaykupaq, hinallataq instrumentonchiskunata arma hina hinallataq imapaq maqanakunanchispaq seguridadta chaninmi, tukuy ima tikrana kaqta tikraspa.

*Juan Manuel Tobar Manzo: Tamborista, Fundación Internacional Mambrú kamachiq, Cauca
Universidadmanta abogado, FLACSO – Ecuadormanta Relaciones Internacionales nisqapi
maestría.
*Pablo Eduardo Tobar Manzo: Flautero, Fundación Internacional Mambrú nisqamanta,
Cauca Hatun Yachay Sunturmanta clarinetista, Norte Illinois Hatun Yachay Sunturmanta –
EE.UU.

Traducido por USHIGUA CISNEROS ISHYAUNA NINA